DEĞİŞEN YILDIZLAR NEDİR?
Gökyüzünde yıldızların sonsuza dek ve değişmeden kalacağı yolundaki Aristocu inamş mantıklıymış gibi görünüyordu. Çünkü, geceden geceye yıldızlar kesinlikle aymymış gibi görünmekteydiler.
Oysa bu düşünce bir bütün olarak doğru değildir. Perse takımyıldızı içinde ikinci parlak yıldız olan Beta Persa yıldızım ele alalım: Bu yıldız her iki gün artı yirmi bir saatte bir parlaklığım yarı yarıya yitirir. Ancak kısa bir aradan sonra parlaklığını yeniden kazamr.
Bu olay ilk ve ortaçağlarda yaşayan birtakım insanların dikkatini çekmiş olmalıdır. Perse takımyıldızı, bir Eski Yunan mitolojisi kahramınının yılan gibi saçları olan Medusa’mn kafasını uçurduğu anı temsil etmektedir. Perseus adlı mitoloji kahramam kesilen kelleyi havaya kaldırır; bu da Beta Perse adlı yıldızla simgelenir. Bu nedenle Araplar (ve günümüzde Batı dünyası) yıldızı Arapça’da ifrit anlamına gelen Algol adıyla adlandırmışlardır. (Türkçe’mizde bu yıldıza Umacı adı verilmektedir Çeviren). Modern çağlara değin bu yıldızın değişiminden kimse söz etmemişti. Onun değişen parlaklığı, gökyüzünü sürekli olmayışının bir kanıtıydı. Ancak o günün insanları olaya dikkat etseler bile, bundan söz etmek istememiş olsalar gerek.
Pek genç yaşta ölen sağır ve dilsiz ama pek zeki bir insan olan İngiliz gökbilimcisi John Goodricke ( 1764-1786) Umacı’nın bir çiftyıldız olduğunu ve İkilideki yıldızlardan birinin ötekinden sönük göründüğünü 1782 yılında, daha on yedi yaşındayken
ileri sürdü. Bu ikili yıldızda her iki gün artı yirmi bir saatte bir sönük yıldız parlağın önüne geçer, bir tutulmaya ve yıldız çiftinin parlaklığım yitirmesine neden olur. Sönük yıldız yana kayınca parlaklık yerine gelir. Çünkü, o sıralarda çiftyıldızların gerçekte varoluşunu Herschel henüz açıklamamıştı. Zamanla, bu konuda Goodricke’nin yanılmadığı ortaya çıktı.
Böyle örten değişen (ya da örteııçift) yıldızlardan pek çok sayıda vardır. Ayrıca parlaklığı düzensiz biçimde değişen yıldızlar da bulunmaktadır. 1596 yılında Alman gökbilimcisi David Fabricius (1564-1617), Balina takımyıldızı içinde parlaklığı değişen Omikron Ceti yıldızım saptamıştı. Gökbilimciler bu yıldızı gözlemledikçe kimi zaman onun gökyüzünde en parlak yüz yıldızdan biri durumuna geldiğine, kimi zaman da teleskopsuz görülemeyecek denli sönükleştiğine dikkat ettiler. Yıldızın bu sönükleşme ve parlaklaşması bir yıl içinde çevrimler oluşturacak şekilde gerçekleşiyordu. Ancak bu olaylar öyle düzensizdi ki, bir tutulma sonucu olamazlardı. Sonuç olarak, yıldız bazı zamanlarda daha fazla ışık yayıyordu. Bu gerçekten değişen bir yıldızdı. Ve onu gözlemledikçe şaşkınlığa düşen gökbilimciler yıldızı Latince’de görkemli anlamına gelen Mira adıyla adlandırdılar. (Türkçe’mizde bu yıldıza Tansık denilmektedir Çeviren).
1784 yılında gökbilimci Goodricke bir başka türden değişen yıldızın varlığım Sefe takımyıldızı içinde keşfetti. Delta Sefe adı verilen bu yıldızın parlaklığında düzenli değişmeler oluyordu. Ancak, bunlar bir tutulmamn sonucu olarak gerçekleşmemekteydi. Yıldızın parlaklığı hızla artarken sönükleşmesi ağır ağır meydana geliyordu. (Olay bir tutulmamn sonucu olarak gerçekleşse, Umacı yıldızındaki gibi parlaklaşma ve sönükleşme eşit zamanlarda oluyordu.)
Parlaklığı bu şekilde artıp sonra eksilen yüzlerce yıldız keşfedilmiş ve onların hepsine birden Sefeit değişken yıldızlan adı verilmiştir. Bunlardan bazıları değişimini üç günlük bir sürede
tamamlarken bazılarında olay elli gün sürer. Daha soma açıklayacağım gibi, sefeit değişken yıldızları evrendeki dev boyutlardaki uzaklıkları ölçmekte çok büyük önem taşımaktadırlar.